عرفان چه جایگاهی در دوران معاصر دارد؟ گفت و گو با دکتر مرتضی الهی قمشه ای

گرچه تعاریف متنوعی در مورد چیستی عرفان ارائه شده اما شاید دقیق تر این باشد که آن را با آنچه که نیست درک کرد. ساحت عرفان ساحت جهان فهم ناشدنی برای انسان است در مقابل جهان فهم شدنی. ابزار شناخت جهان فهم شدنی علم است و روش آن روش علمی مبتنی بر ارائه فرضیه و سپس استنتاج از فرضیه و بعد آزمایش آن برای سنجش درستی یا نادرستی. مثلا در تئوری نسبیت به دلایلی برای اولین بار فرض شد که سرعت نور همواره ثابت است. مثلا اگر گلوله ای را شلیک کنید که در آن لامپی وجود دارد سرعت نور با سرعت گلوله جمع نمی شود و ثابت می ماند. اگر این فرضیه درست باشد نتایجی به بار می آورد که قابل اندازه گیری است. یکی از این نتایج این است که مسیر نور در کنار جرم بزرگی مثل خورشید کمی خم می شود. بنابراین کافی است آزمایشی ترتیب داد و محاسبه کرد که آیا نور واقعا در نزدیکی خورشید منحرف می گردد یا نه؟ آرتور ادینگتون کسی بود که این آزمایش را ترتیب داد و فرضیه انیشتین را برای اولین بار اثبات کرد. 

اما در ساحت عرفان که به جهان فهم ناشدنی یا به قولی اسرار می پردازد، روش علمی فرضیه و آزمایش جایگاهی ندارد. در آن دل به جای عقل می نشیند و همین سخن گفتن از چیستی عرفان را سخت و پیچیده می کند. از جهانی که فهم ناشدنی باشد نمی توان به زبانی که برای فهمِ طبیعت فهم شدنی اختراع شده است بهره ای برد. همین ساحت عرفان را اسرار آمیز، جذاب، ترسناک و گاهی هم بستری برای شیادی می سازد. 

آیا واقعا آنگونه که عرفان مدعی است ساحت فهم ناشدنی ای وجود دارد؟ یا هر ساحت فهم ناشدنی در اصل ساحتی دور دست و در تاریکی است که روزی دست علم به آن می رسد و فهم شدنی می شود؟ با من باشید تا گفت و گویی را که در این زمینه با دکتر مرتضی الهی قمشه ای داشتم بشنوید.  

Support this podcast at — https://redcircle.com/1001podcast/donations